Berlijn: herenigde hoofdstad van Duitsland

De Duitse hoofdstad Berlijn behoort al jarenlang tot de top tien van populairste steden van Europa als het gaat om stedentrips en schoolreisjes. Er zijn voldoende redenen te noemen om Berlijn te bezoeken. Voor velen is de belangrijkste beweegreden om naar Berlijn te komen het roemruchte verleden van een in twee delen gesplitste stad, waarvan een democratisch westers deel een exclave vormde binnen het Oostblok ten tijde van de Koude Oorlog. De tweedeling van Berlijn en de Berlijnse Muur waren tot de val van de Muur in 1989 de belangrijkste reden om Berlijn toentertijd te bezoeken. Gefascineerd door het idee dat je bijna doordrong tot het hart van het Sovjet bolwerk en dat een grote betonnen muur een werkelijke fysieke grens vormde tussen oost en west trokken toen al grote aantallen toeristen richting Berlijn. Sinds de val van de Muur is de stad eigenlijk alleen maar interessanter geworden. Enerzijds is er het verleden, waarvan nu nog diverse elementen zichtbaar zijn in de stad, anderzijds is er een stad ontwikkeld die niet vanuit één centrum een normaal groeipatroon heeft doorstaan tijdens een belangrijke naoorlogse periode, maar een stad die voortkomt uit losse gebieden die een enorme inhaalslag gemaakt hebben waarbij de inrichting en architectuur soms aanzienlijk afwijkt van wat men gewend is. Wat eigenlijk een must-do is, is om je vooraf goed in de geschiedenis van de stad te verdiepen. Dit zal je helpen om te begrijpen waarom dingen in Berlijn zijn zoals ze zijn. Verder is Berlijn schoon, relatief veilig en zijn de mensen gastvrij. Het is gewoonweg een aangename stad om te vertoeven.

Dat Berlijn het culturele hart van Duitsland is merk je aan de grote hoeveelheid musea, bezienswaardigheden, festivals en andere evenementen. Je kunt je in Berlijn prima een week vermaken zonder je enig moment te vervelen.

Reizen naar Berlijn

Je kunt prima met de eigen auto naar Berlijn rijden. Het vliegtuig is een optie als je tijd wilt besparen. Tegenwoordig kiezen steeds meer mensen ervoor om met de trein naar Berlijn te gaan. Dan heb je geen last van files en maak je verder een milieubewuste keuze van vervoer. Blogger Patrick Op Reis heeft een objectieve vergelijking gemaakt tussen met de auto of met de trein naar Berlijn reizen.

Kortingskaart Berlijn

De beste tip die we kunnen geven is om de Berlin Pass aan te schaffen. Deze kortingskaart voor Berlijn geeft je gratis toegang tot de belangrijkste bezienswaardigheden van Berlijn. Daarnaast voorkom je wachtrijen, omdat je je entree vooraf kunt regelen.
Je kunt de Berlin Pass vooraf via internet met korting aanschaffen.



De Berlijnse Muur

De Muur staat symbool voor de scheiding tussen Oost en West, de Koude Oorlog en de tweedeling van Duitsland na de Tweede Wereldoorlog. Zelfs jaren na de val van de Berlijnse Muur in 1989 komen toeristen nog steeds massaal af op de restanten van een bouwsel dat door Berlijners vooral vervloekt is. Wie de Muur wil zien die kan dat op diverse plekken in de stad doen. Het grootste deel muur dat nog op de oorspronkelijke plek staat vind je in Friedrichshain, aan de Mühlenstrasse. De East Side Gallery zoals dit monument heet is een op veertig meter na aaneengesloten stuk muur van maar liefst 1316 meter. In 1990 is de muur beschilderd door 118 kunstenaars waardoor het eruit ziet zoals je het tegenwoordig aantreft. Vandalisme in de jaren negentig van de vorige eeuw heeft ervoor gezorgd dat er wel een aantal herstelwerkzaamheden plaats hebben moeten vinden in het eerste decennium van deze eeuw. Een ander interessant stuk muur vind je op de volledig opnieuw ingerichte Potzdamer Platz.



Bikini

In een stad als Berlijn zie je iedere keer weer nieuwe interessante plekken ontstaan. Zo ontdekten we recent het in 2014 geopende Bikini Berlin. Het voormalige Bikini Haus is omgetoverd in een hip en modern winkelcentrum waar alle elementen aanwezig zijn voor een heerlijke beleving. Hier geen suffe verzameling van de grote internationale ketens, maar een meer uiteenlopend aanbod van kleine winkels, pop-up winkels, aangevuld met bekendere merken. Het gebouw beslaat drie verdiepingen waarbij er een erg open karakter gecreëerd is.  Op het groene dakterras heb je een fraai uitzicht over de Berliner Zoo en over de skyline van het vroegere West-Berlijn. Bikini Berlin heeft als motto ‘Hier flaniert Berlin’ en ze slaan de spijker hiermee helemaal op de kop. Het is een prachtig geheel geworden waar je zeker een bezoek aan moet brengen als je in Berlijn bent.

Openbaar vervoer in Berlijn

Jezelf verplaatsen in Berlijn kan uitstekend met het openbaar vervoer. Wie in de gaten heeft hoe de U-Bahn en S-Bahn in elkaar steken die heeft eigenlijk geen taxi of auto meer nodig in Berlijn. De belangrijkste attracties en bezienswaardigheden liggen vrijwel allemaal binnen redelijke loopafstand van een trein- of metrostation. Net als in vrijwel alle onder toeristen populaire hoofdsteden in Europa kent ook Berlijn diverse voordelige kaarten waarmee je een vooraf bepaald aantal dagen onbeperkt met het openbaar vervoer kunt reizen. De Citytourcard en de Welcomecard zijn vergelijkbare kaarten, die vrijwel gelijk geprijsd zijn. Verwarrend voor de toeristen, omdat beiden naast onbeperkt openbaar vervoer ook kortingen verstrekken bij bezienswaardigheden en musea. Het verschil in beide kaarten zit hem in het exacte aanbod van de kortingen en de hoogte van het voordeel dat per attractie gegeven wordt.

Trabant

Vroeger bepaalde Trabants het straatbeeld in het toenmalige Oost-Berlijn. Deze goedkope autootjes van Oostduitse makelij zijn na de val van de muur snel uit het straatbeeld verdwenen. Enerzijds omdat ze in verhouding tot moderne auto’s relatief duur zijn om te rijden, anderzijds omdat er onder de bevolking weinig behoefte bestaat om in deze zeer eenvoudige auto’s te rijden terwijl dat er zoveel keuze uit de mooiste hedendaagse auto’s is.
Een hele leuke manier om de Trabant te ontdekken is de Trabi Safari, waarbij je in een stoet met Trabants door Berlijn toert. Een leukere manier om een tour door Berlijn te maken is er bijna niet en de kans is groot dat je zelf op de foto gezet wordt door toeristen die de stoet Trabantjes op de gevoelige plaat vastleggen.

Rijksdag

Eén van de populairste bezienswaardigheden in Berlijn is Het Rijksdaggebouw. De verkorte naam die veel gehanteerd wordt is Rijksdag, oftewel Reichstag in het Duits. In dit van oorsprong in 1894 gerealiseerde bouwsel is tegenwoordig het parlement weer gehuisvest. Het oorspronkelijke gebouw is door de Rijksdagbrand zwaar beschadigd. Pas na de hereniging van Duitsland in 1990 kreeg het gebouw haar huidige vorm: een combinatie van herstelde oude glorie met moderne architectonische elementen, waarvan de glazen koepel op het dak het meest in het oog springt. Wie de Rijksdag wil bezoeken zal zich minimaal drie dagen vooraf via internet aan moeten melden. Uit voorzorg tegen mogelijke aanslagen moet men exact weten wie de Rijksdag bezoekt. Aanmelden kan via internet.

Checkpoint Charlie

Aan de drukke Friedrichstrasse vind je een belangrijke bezienswaardigheid: de replica van Checkpoint Charlie. Vroeger vond je hier een controlepost tussen de Amerikaanse en Russische sector ten tijde van de opsplitsing van Berlijn. De naam Charlie komt voor uit het feit dat dit de derde doorgang was op de grens tussen Oost en West. Charlie is de aanduiding die binnen het Amerikaanse leger gebruikt werd voor de derde letter van het alfabet. Na de val van de muur verdween Checkpoint Charlie vrijwel helemaal. Het enige dat restte was een stenen aanduiding op het asfalt waar je kon zien waar de controlepost zich vroeger bevond. Tien jaar later, in het jaar 2000, herrees Checkpoint Charlie in de vorm van een replica van het oorspronkelijke wachtershuisje en een bord dat je de Amerikaanse zone verlaat en de Russische zone binnentreedt.

Vrijwel naast Checkpoint Charlie vind je het Museum Haus, vaak ook aangeduid als Mauermuseum. Hier leer je alles over de Berlijnse Muur, de Koude Oorlog en de vindingrijkheid wat betreft vluchtpogingen van Oostduitsers naar het vrije West-Berlijn.

Winkelen in Berlijn

Berlijn is een uitstekende stad om te shoppen. Door het ontbreken van een centraal centrum liggen de winkelcentra, winkelstraatjes en de mooie binnenplaatsen met aantrekkelijke boetiekjes verspreid over Berlijn. Een populair winkelcentrum is de Potsdamer Platz Arkaden, een overdekte shopping mall met ruim honderddertig winkels en horecagelegenheden. Het mooie aan dit in 1998 geopende winkelcentrum is dat het prima met de auto te bereiken is en er meer dan vierduizend auto’s kunnen parkeren in de bijbehorende parkeergarage. Iets echt typisch Berlijns is het warenhuis KaDeWe, gelegen in het voormalige West-Berlijn. Het brede aanbod van artikelen in dit warenhuis is vooral gebaseerd op luxe en kwaliteit. Je zult daarom vooral de hogere kwaliteit van alle productgroepen aantreffen. Wie op koopjes wil jagen kan beter naar andere winkellocaties gaan. Een ander populair warenhuis is de Duitse vestiging van Galeries Lafayette, gelegen aan de Friedrichstrasse. Met de Friedrichstrasse is meteen een van de beter winkelstraten van Berlijn genoemd. Deze straat biedt een grote verscheidenheid aan allerlei winkels, vooral als je de allerlaatste mode aan wilt schaffen ben je hier op de juiste plek. Andere populaire shopping hotspots zijn de Kurfürstendam, de Potsdamer Platz en Alexanderplatz, waar onder andere een grote vestiging van Galeria Kaufhof te vinden is.

Gendarmenmarkt

Minder toeristisch, maar volgens ons aantrekkelijker dan de Parisener Platz, is de Gendarmenmarkt in het stadsdeel Mitte. Op het ruim opgezette plein vind je drie gebouwen: aan de zijkanten twee fraai vormgegeven kerken en centraal op het plein vind je het concertgebouw. Dit Konzerthaus Berlin stamt uit het begin van de negentiende eeuw en doet nog steeds dienst als concertgebouw. Liefhebbers kunnen hier genieten van het vaste symfonieorkest, het Konzerthausorchester Berlin. De twee kerken aan weerszijden van het plein lijken redelijk op elkaar, maar zijn op details en wat betreft kerkgemeenschap verschillend. Wie een mooie overzichtsfoto van het concertgebouw met de Französischer Dom wil hebben kan dat uitstekend doen vanaf de verhoging voor de Deutscher Dom. Vooral bij zonnig weer met wat witte wolken die voor een scherpe aftekening zorgen kun je prachtige foto’s van dit wonderschone plein maken.

Holocaustmonument

De Tweede Wereldoorlog heeft diepe sporen achtergelaten in Berlijn, maar vooral onder de Joodse gemeenschap. Ter nagedachtenis aan de Jodenvervolging die tijdens deze oorlog plaatsgevonden geeft is er begin deze eeuw een enorm monument in het centrum van Berlijn opgericht. Het Holocaustmonument is te vinden tussen de Behrenstrasse, Erbertstrasse, Hannah-Arendt-Strasse en de Cora-Berliner-Strasse. Het bestaat uit 2711 grijze betonblokken, die allemaal even groot maar niet even hoog zijn. Je kunt tussen deze blokken doorlopen. Onder het straatniveau is er een documentatiecentrum aangelegd waar je de namen van alle Joodse slachtoffers van de holocaust kunt vinden.

Brandenburger Tor

Populaire hotspot in Berlijn is de Brandenburger Tor, de enige stadspoort van vroeger die bewaard is gebleven. Deze toegangspoort stamt uit 1788 en stond op dat moment op de stadsgrens van het centrum. Nu is het een mooi bouwwerk dat aan het einde van Unter den Linden statig aanwezig is en veel gefotografeerd wordt door toeristen. Ten oosten van de tegenwoordig autovrije poort vind je de Pariser Platz, een plein van waaruit de poort het meeste gefotografeerd wordt. Vanwege de enorme aantrekkingskracht op toeristen vind je hier ook altijd wel figuren die wat aan de toeristen willen verdienen, zoals mensen die verkleed in een uniform onofficiële DDR stempels in paspoorten stempelen mits je daarvoor betaalt uiteraard.

Wat de poort mede zo bijzonder maakt is het beeld bovenop het gebouw. Deze replica van de Quadriga heeft tot de nodige stof voor discussies gezorgd vanwege de adelaar en het ijzeren kruis dat in het beeld verwerkt zitten. Deze symbolen van het nationaalsocialisme hebben op veel weerstand kunnen rekenen bij de renovatie van de poort.

Fietsen in Berlijn met Nederlandse Gids

Berlijn is één van de groenste steden van Europa en is daardoor een heerlijke stad om in te fietsen. Tijdens de fietstour wordt er op een rustig tempo langs vele bezienswaardigheden in de stad gefietst. Jouw gids, een Nederlandse local, vertelt je tijdens de tour naast de bekende verhalen ook de geheimen van de stad. Bekende highlights zoals de Brandenburger Tor, Berlijnse Dom en Postdamer Platz worden gecombineerd met de Duitse geschiedenis zoals de Berlijnse Muur en Charlies Checkpoint. Tijdens de tour van Baja Bikes is er ook genoeg tijd om de gids om tips te vragen en foto´s te maken. De tour is voor iedereen geschikt! Boek hier uw tour.

Alexanderplatz

Voorheen was Alexanderplatz het kunstmatige centrum van Oost-Duitsland, tegenwoordig is het plein één van de meest levendige plaatsen van modern Berlijn. Hier vind je winkels, uitgaansgelegenheden, een bioscoop en een belangrijk verkeersknooppunt. Belangrijke toeristische trekpleister is de televisietoren die praktisch naast het plein ligt. Deze Fernsehturm is een veel gefotografeerd object, maar is tevens een uitstekend middel om meer van Berlijn te zien. Vanaf het uitzichtplatform dat zich op een hoogte van ruim tweehonderd meter bevindt heb je een fantastisch uitzicht over Berlijn. Toegang tot het platform heb je middels een snelle lift die je tegen betaling binnen veertig seconden naar boven brengt.

Overnachten in Berlijn

Berlijn heeft een ruim aanbod aan hotels, hostels en appartementen waar je kunt overnachten. De prijzen lopen uiteen van enkele tientjes per kamer per nacht tot honderden euro’s voor een standaard kamer in de luxe vijfsterrenhotels. Onze aanrader is wat betreft ligging en uitzicht het Park Inn by Radisson hotel, dat aan de Alexanderplatz ligt. Vooral door de hoogte kun je een fenomenaal uitzicht over Berlijn hebben, mits je uiteraard op één van de hogere verdiepingen verblijft. Een originele manier om tijdens je stedentrip naar Berlijn te slapen is in een appartement in een woonwijk. Gewoon een etage van een woning of een deel van een woonhuis dat verhuurd wordt aan toeristen. Op die manier krijg je vaak veel ruimte voor relatief weinig geld en verblijf je tussen de lokale bevolking. Dat is toch wat leuker dan een hotel.

Betaal niet teveel voor je hotelkamer

Als je op zoek gaat naar hotelkamers in Berlijn dan kun je aardig wat prijsverschillen tegenkomen, zelfs voor hetzelfde hotel. Door verschillende prijsafspraken is de ene aanbieder soms goedkoper dan de andere. Door op Trivago Berlijn naar hotels en appartementen in Berlijn te zoeken vind je gemakkelijk de goedkoopste kamers. Per accommodatie zie je direct welke aanbieder het goedkoopste is voor de data waarop jij wilt reizen.

Fietsen in Berlijn

Berlijn is één van de groenste steden van Europa en is daardoor een heerlijke stad om in te fietsen. Tijdens de door Baja Bikes aangeboden Berlijn Highlights fietstour wordt er op een rustig tempo langs vele bezienswaardigheden in de stad gefietst. Jouw gids, een Nederlandse local, vertelt je tijdens de tour naast de bekende verhalen ook de geheimen van de stad. Bekende highlights zoals de Brandenburger Tor, Berlijnse Dom en Postdamer Platz worden gecombineerd met de Duitse geschiedenis zoals de Berlijnse Muur en Charlies Checkpoint. Tijdens de tour is er ook genoeg tijd om de gids om tips te vragen en foto´s te maken. De tour is voor iedereen geschikt! Boek hier de tour.

Wij hebben zelf de fietstocht ook gedaan. We hebben gekozen voor de fietstocht ‘Naar Berlijn met kinderen’ omdat we twee tieners bij ons hadden van 10 en 14 jaar ‘oud’. De ervaring met deze fietstocht is te lezen in het blogartikel ‘De highlights van Berlijn‘.

Tempelhof

Ooit was Tempelhof één van de grootste luchthavens van Europa. Dat was in de twintig van de vorige eeuw, vlak nadat het vliegveld aangelegd was. Tijdens de Koude Oorlog kreeg Tempelhof een belangrijke rol. Het was de plek waar goederen zoals eten, brandstof en medicijnen aangeleverd werden voor West-Berlijn, dat door de Russen van het westen afsloten was. Deze luchtbrug was essentieel voor de West-Berlijners. Vanwege geluidsoverlast en de uitstoot van de vliegtuigen werd er in 1975 een nieuw vliegveld geopend: Berlijn-Tegel. Hiermee werd de rol van Tempelhof al snel een stuk kleiner totdat het in 2008 definitief gesloten werd. In plaats van de luchthaven helemaal af te breken heeft men ervoor gekozen om er een stadspark van te maken Het terminalgebouw staat er nog en op afspraak kun je hier een rondleiding doen. Op de landingsbanen wordt tegenwoordig gespeeld, gefietst, gelopen en er worden vooral in de zomermaanden allerlei evenementen gehouden. Tempelhof is hiermee naar onze mening één van de mooiste plekjes van Berlijn geworden.

Beren

Op veel plekken in Berlijn vind je beren terug. Zo zie je in de vlag van Berlijn een zwarte beer staan, maar vooral op straat kun je beren aantreffen. Gelukkig geen levende exemplaren, maar kunstberen die door kunstenaars beschilderd zijn en ten bate van Unicef geveild zijn in 2001 en 2002. Wie goed oplet ziet deze buddy bears bij de entree van winkels en op andere plekken in het straatbeeld van Berlijn. Kleine exemplaren zijn tegen redelijk hoge bedragen te koop als souvenir in een groot aantal winkels.

DDR Museum

Langs de Spree ligt het DDR-museum, een klein maar drukbezocht museum waar je een indruk krijgt van het leven in Oost-Duitsland en Oost-Berlijn ten tijde van het communistische tijdperk. Je wordt meegenomen in een tocht langs Oostduitse producten, ziet hoe een gemiddeld Oostduits gezin vroeger woonde en je krijgt uitleg over het bonnensysteem waarmee je producten en diensten af kon nemen. Plan geen hele middag in, maar bezoek dit museum over de Duitse Democratische Republiek als je een uurtje over hebt en toch in de buurt bent.

Unter den Linden

Voor wie de tekst van het liedje “Over de Muur” van Klein Orkest kent zal de naam “ Unter den Linden” zeker bekend in de oren klinken. Deze prachtige laan die haar naam dankt aan de lindebomen die aan weerszijden van een voetgangersdeel binnen de laan te vinden zijn. Wie deze indrukwekkende straat doorwandelt zal meteen een redelijk deel van de belangrijkste bezienswaardigheden van Berlijn op een rijtje zien. Voorbeelden hiervan zijn de Staatsbibliothek, de Berliners Staatsoper, het Altes Palais en het luxe vijfsterrenhotel Adlon. Langs Unter den Linden vind je nog een aantal mooie pleinen en straten die nog een aantal mooie gebouwen herbergen. Aan de Bebelplatz staat de St. Hedwigs-Kathedrale en de Alte Bibliothek. Dit plein is een populaire fototussenstop voor tochten door Berlijn.

Currywurst

Berlijn bezoeken betekent currywurst eten. Deze lokale lekkernij bestaat uit worst met een currysaus of tomatensaus met currypoeder. Wie de curryworst, die zijn oorsprong ook in Berlijn vindt, wil uitproberen die kan dat op vrijwel iedere hoek van de straat doen. Je koopt currywurst in een speciale curryworst stand of in een imbiss, wat een lokale Duitse snackbar is. Voor een lekkere currywurst betaal je over het algemeen een schijntje.

De allerbeste currywurst eet je volgens veel online reisgidsen bij Curry 36, een begrip in Berlijn als het gaat om de befaamde worst. Als je echter de meningen van bezoekers aan Curry 36 leest dan vraag je je af of deze reputatie wel terecht is.

Musea en bezienswaardigheden

Berlijn telt een groot aantal musea en bezienswaardigheden. Een volledig overzicht hiervan vind je in de talloze websites over Berlijn op internet en in de reisgidsen die te koop zijn over de Duitse hoofdstad. Vooral op en rondom het Museum Insel vind je een redelijk concentratie aan musea. Gebouwen en musea die volgens ons de moeite waard zijn, zijn de elders op deze pagina genoemde Rijksdag, het Sony Center, de Berliner Dom en het natuurhistorisch museum. Een attractie die je eigenlijk ook niet over moet slaan is een boottocht over de Spree. Vanaf deze rivier die dwars door Berlijn loopt kun je Berlijn van een andere kant zien en heb je soms een uitstekend uitzicht op mooie stukjes van de stad.

AquaDom & SEA LIFE Berlin

Eén van de attracties in Berlijn die vooral geschikt is voor gezinnen met kinderen is AquaDom & SEA LIFE Berlin. Het aquarium laat je verschillende zeedieren zoals vissen, haaien en schildpadden in uiteenlopende aquaria zien. De AquaDom is een aquarium in kokervorm, waar je met een glazen lift doorheen gaat. Onderweg naar boven zwemmen de tropische vissen om je heen. Het bezoek aan dit ronde aquarium duurt om en nabij de tien minuten. In SEA LIFE heb je een klein uurtje nodig. Plan dus geen hele dag in om hier te spenderen, want na een een uur tot anderhalf uur heb je het wel gezien hier.

IFA Berlin

Ieder jaar wordt aan het begin van de maand september de Internationale Funkausstellung Berlin georganiseerd, de grootste consumentenelektronicabeurs ter wereld. Wie op de hoogte wil zijn van de laatste snufjes op het gebied van audio, video en huishoudelijke apparaten is de IFA een beurs die je niet over mag slaan. Omdat het in september in de regel ook nog zeer aangenaam weer is kun je een bezoek aan de IFA mooi combineren met een paar daagjes sightseeing in Berlijn.

Schnitzels eten

In Berlijn overheersen döner kebab en curryworst als het op eten aankomt. Wie een oerdegelijke schnitzel wil eten moet steeds verder zoeken, omdat het aantal eetgelegenheden waar ze deze gepaneerde lekkernij op het menu hebben staan ieder jaar lijkt te krimpen. Lekkere en betaalbare schnitzels eet je bij Schnitzelei, een restaurant dat zich specifiek op schnitzels richt. Schnitzelei vind je aan de Röntgenstrasse 7 in Berlijn, een plekje midden in woongebied waarbij het ’s avonds lastig kan zijn om een parkeerplek te vinden.

Potsdamer Platz

De Potzdamer Platz is één van de belangrijkste pleinen van Berlijn. Hier vind je een aantal fraaie stukjes architectuur, waaronder het moderne Sony Center, een aantal delen van de Berlijnse Muur en een (verplaatste) wachterstoren die gebruikt werd tijdens de splitsing van Berlijn. Op twee minuten lopen van het plein vind je de Potzdamer Platz Arkaden, een populair overdekt winkelcentrum.

Joods Museum

Het Jüdisches Museum Berlin is een museum dat allerlei facetten van het Jodendom en de Joodse historie belicht. Een belangrijk onderdeel hiervan is de vervolging van de Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het is echter geen holocaustmuseum, maar een plek waar het Jodendom vanaf het ontstaan behandeld wordt. Het museum is gevestigd in een opvallend modern bouwwerk dat door de wereldberoemde Amerikaanse architect Daniel Libeskind is ontworpen. Er zijn verschillende interpretaties mogelijk van wat de ontwerper met het gebouw duidelijk heeft willen maken. Wij zouden vooral aan willen raden om dit indrukwekkende museum zelf te bezoeken en daarna je eigen oordeel te vormen.